Krótka historia języka szwedzkiego

Wpis pochodzi z poprzedniej wersji bloga, która wydawała się utracona, jednak w archiwum pojawił się wpis "Krótka historia języka szwedzkiego".

Czy staracie się poznać historię języka obcego, którego się uczycie? Wiele osób skupia się na nauce słówek i gramatyki, niewiele czytając na temat przeszłości i etapów rozwoju danego języka. Muszę przyznać, że nigdy nie byłam wielbicielką historii, jednak w przypadku historii języka zdobycie podstawowej wiedzy może nam się po prostu opłacić. Dlatego przygotowałam mały przegląd kolejnych etapów rozwoju języka wraz z historią zapożyczeń, z przykładami z niemieckiego i francuskiego. Przygotowując ten tekst pomyślałam sobie, że historia języka szwedzkiego jest wyjątkowo bogata, a zmiany, które zaszły w języku - ogromne. Wystarczy porównać współczesny szwedzki tekst z pismem runicznym.

1. Runsvenska/ Urnordiska - Szwedzki Runiczny/ Staronordycki (400 p.n.e./ 800 n.e. - 1225 n.e.)

Po staronordycku mówiono już od czasów przed naszą erą, jednak szwedzki jako odrębny język pojawił się około roku 800 n.e. Wówczas z języka staronordyckiego wykształcił się także duński, norweski i islandzki. Alfabet runiczny (futhark) był pierwszym alfabetem, który funkcjonował w krajach Północy. Starszy alfabet runiczny składał się z 24 znaków, a młodszy z zaledwie 16. Wiele słów, które wywodzą się z tamtych czasów weszły na stałe do języków nordyckich i są używane do dziś. Przykładami mogą być: vinter, vanter (vante), vreder (vred). Były one wymawiane niemal identycznie jak współcześnie. W pierwszym tysiącleciu naszej ery rozpoczęła się również przemiana fonetyczna - zniknęły dyftongi (ey, au, öy), zastąpione przez ö. Dzięki temu dziś nie piszemy eyra czy heyra, ale öra i höra. 

2. Fornsvenska - starożytny szwedzki (1225 - 1526)

Razem z chrześcijaństwem rozwijał się nowy alfabet - runiczny został wyparty przez łaciński. Gdyby nie kościół, Szwedzi pewnie nadal pisaliby futharkiem :) Z 1225 roku pochodzi najstarsza księga napisana za pomocą znaków łacińskich - Västgötalagen, czyli prawo zachodnio-gockie. Na tym etapie pojawiły się też silne wpływy z języka niemieckiego, a konkretnie z dialektu północnoniemieckiego. Dlaczego niemiecki? Niemcy były najważniejszym partnerem handlowym w Europie Północnej tamtych czasów. Zapożyczono wówczas mnóstwo słów, najprostsze przykłady: stad, fru, snickare, betala. Ponadto utrwaliło się kilka niemieckich przedrostków i przyrostków, np. be i för. W tym samym czasie silny wpływ na rozwój języka szwedzkiego wywierała łacina i greka. Z łaciny pochodzą przede wszystkim słowa kojarzące się z religią: kristen, altare, konfirmation, kloster, påve. Z greki podobnie: apostel, biskop, profet, kyrka. 

3. Nysvenska - nowoszwedzki (1526 - 1906)

Ten etap rozwoju można podzielić jeszcze na dwie fazy: starszy nowoszwedzki i młodszy nowoszwedzki. W pierwszej książki zaczęto drukować w języku szwedzkim i stał się on ważniejszy od łaciny. To właśnie wówczas język szwedzki stał się zbliżony do swojej współczesnej postaci. Osoby znające szwedzki z mniejszymi lub większymi trudnościami mogłyby zrozumieć tekst pochodzący z tych czasów. Jak wyglądała sytuacja z zapożyczeniami? W latach 1600-1700 to Francja przewodziła na arenie międzynarodowej w dziedzinie polityki, prowadzenia wojen i kultury. Stąd też wiele zapożyczeń z francuskiego: paraply, kalsonger, poesi, pjäs, byrå, fåtölj. W roku 1732 nadeszła druga faza. Jest to przełomowa data w historii języka szwedzkiego ze względu na pojawienie się pierwszej szwedzkojęzycznej gazety o tytule "Then Swänska Argus." Dziwny zapis, prawda? :)  W tym czasie uwierzono w potęgę i piękno języka szwedzkiego. 

W 1786 roku król Gustaw III Waza założył Svenska Akademin, czyli Akademię Szwedzką, która miała wydawać słowniki i dbać o "czystość" języka szwedzkiego. 

4. Nusvenska, czyli współczesny szwedzki (od 1906)

Dlaczego akurat rok 1906? Wówczas miała miejsce wielka reforma pisowni (stavningsreformen). Od tego czasu zaczęto między innymi pisać "v" zamiast "f" w wyrazach t.j. av czy över. Skończono również używać starych form odmiany, np. gingo, voro. Impulsem do zmian były wpływy z języka angielskiego i chęć zaadoptowania pewnych reguł z języka angielskiego do szwedzkiego. Razem z nowymi mediami nadeszła epoka "Svengelska", czyli napływy masy zapożyczeń. Stare źródła podają jako przykłady słowa, które są dla nas już oczywiste: designa, surfa, shoppa. Tymczasem w ostatnich latach pojawia się nawet embrejsa, a także wiele kalek językowych, np. leva upp till.