wtorek, 19 stycznia 2016

Rzeczowniki złożone

W archiwum zachowała się  interesująca strona o rzeczownikach złożonych w języku szwedzkim. Złożenia są obecne w większości języków germanskich, widać to szczególnie w niemieckim czy właśnie szwedzkim. Korygując, języki skandynawskie wręcz przyczyniły się do powstania języków anglo-germańskich. Ale przeczytajmy cały wpis.




Wszechobecne złożenia to jedna z najważniejszych cech charakterystycznych języków skandynawskich, ale także germańskich, np. niemieckiego. Polacy mówią natomiast w sposób zawiły, poetycki i "na około", często używając pięciu słów zamiast jednego. W dzisiejszym świecie liczy się jednak szybkość przekazywania informacji, skrócona forma i ekonomiczność języka. Polacy powoli zmieniają swoje przyzwyczajenia i zaczynają używać krótszych sformułowań,  a także unikać niepotrzebnych słów. Nadal jednak daleko nam do Skandynawów i tam, gdzie Szwed użyłby jednego słowa, my używamy co najmniej trzech. Dlaczego?



W języku polskim nie ma tendencji do składania wielu słów w jeden wyraz. Złożenia bardzo upraszczają język i pozwalają na większą konkretyzację pojęć. Często jednak zdarza się też tak, że długie szwedzkie słowa sprawiają kłopot osobom uczącym się języka. Bywa, że nie potrafimy wymówić czy zapamiętać słowa, bo jest ono za długie i nie potrafimy odróżnić poszczególnych członów wyrazu. Ja polecam moją sprawdzoną metodę, czyli stawianie kreseczek ołówkiem w czytanym tekście. Jest to świetne ćwiczenie, ułatwia znacznie czytanie, a także pozwala na szybsze nauczenie się słowa. Zdecydowanie lepiej poradzimy sobie z odczytaniem pojedynczych członów, a przy tym spróbujemy zapamiętać ich znaczenie.

Jeśli wiemy, co oznaczają pojedyncze słowa, bardzo łatwo będzie nam przetłumaczyć złożenie. Jest to bardzo pocieszające i motywujące dla osób uczących się języka szwedzkiego, ponieważ nawet, gdy pierwszy raz w życiu widzimy dane złożenie, ale znamy znaczenie jego poszczególnych części, to na pewno zrozumiemy tekst. Rozumienie to oczywiście jedna sprawa, drugą jest wyrobienie nawyku używania złożeń. Jeśli stworzymy jakiś tekst w języku szwedzkim i będziemy cały czas stosowali formę dopełniacza lub wyrażenia przyimkowe, nasza wypowiedź nie będzie brzmiała "po szwedzku". Poprawny język szwedzki to jak najwięcej złożeń i jak największe uproszczenie wypowiedzi, a poza tym krótkie zdania. Pamiętajmy, że zdanie składające się z trzech, czterech zdań podrzędnych i ciągnące się przez trzy linijki tekstu nie będzie wyglądało dobrze w szwedzkim tekście. W polskim jest to normalna praktyka. Kiedy tłumaczymy, rozbijmy więc dłuższe, polskie zdanie na dwa albo trzy krótsze.

Teraz wróćmy do głównego tematu, czyli jak tworzy się rzeczowniki złożone w języku szwedzkim? Sama zasada jest bardzo prosta, podobna do reguł w języku niemieckim, jednak jest jeden szczegół, który sprawia kłopot nie tylko na początku nauki. Poniżej kilka przykładów:

en dag + ett hem = ett daghem (dzień + dom = przedszkole)
ett barn + ett bidrag = ett barnbidrag (dziecko + zasiłek = zasiłek na dziecko)
en klass + en kamrat = en klasskamrat (klasa + kolega = kolega z klasy)

Tu sprawa jest prosta - składamy po prostu dwa wyrazy w jeden, a rzeczownik złożony otrzymuje taki rodzajnik, jaki ma drugi wyraz składowy.

Powyższe złożenia nie wymagały jednak użycia łącznika. Istnieje jednak wiele wyrazów, które składamy za pomocą łącznika -s.

en dag + en tidning = en dagstidning (dzień + gazeta = dziennik)
ett kök + en stol = en köksstol (kuchnia + krzesło = krzesło kuchenne)
en stad + en del = en stadsdel (miasto + część = część miasta/ dzielnica)

Skąd wiemy, kiedy używać łącznika -s? Po pierwsze, wtedy, gdy rzeczownik składa się z trzech wyrazów, np. en handbollsmatch (mecz piłki ręcznej), en sextimmarsdag (sześciogodzinny dzień pracy). Po drugie, gdy słowo, po którym mielibyśmy wstawić -s, jest zakończone na -dom, -het, -itet, -ning, -ing, np. ett barndomshem (dom rodzinny), en fastighetsägare (właściciel nieruchomości), en anställningsintervju (rozmowa kwalifikacyjna).

Inną trudnością jest zanik nieakcentowanych samogłosek a i e lub konieczność dodania samogłoski e.

en arbetstid (ett arbete + en tid) - czas pracy -> zanika e, dodajemy s
ett flicknamn (en flicka + ett namn) - imię dla dziewczynki -> zanika a
ett lönekrav (en lön + ett krav) - wymagania płacowe -> dodajemy e

W niektórych przypadkach zanika nieakcentowana końcówka -a i dodajemy samogłoski -e, -o lub -u.

en kvinnoförening (en kvinna + en förening) - związek kobiet
ett varuhus (en vara + ett hus) - magazyn
en reseersättning (en resa + en ersättning) - pokrycie kosztów podroży


Tworzenie złożeń w języku szwedzkim jest, jak z resztą widać dosyć skomplikowane. Na początku możemy czuć się zdezorientowani, ponieważ bardzo często nie będziemy pewni, kiedy należy użyć łącznika -s, a kiedy nie. Po dłuższym czasie, gdy będziemy oczytani i wykonamy wiele ćwiczeń gramatycznych, będziemy potrafili tworzyć złożenia w sposób poprawny. Na początku polecam sprawdzanie poprawności w SAOL lub wpisywanie słów do wyszukiwarki. Nasza praca opłaci się i gdy nabędziemy doświadczenia, nie będziemy się już mieli problemu z podjęciem decyzji, czy dodać -s, czy nie, czy dodać samogłoskę czy nie...

W języku szwedzkim występują nie tylko złożenia rzeczownik + rzeczownik, ale także przymiotnik + rzeczownik, np. storstad (duże miasto), czasownik + rzeczownik, np. städfirma (firma sprzątająca), przysłówek + rzeczownik, np. uppgång (wzrost), przyimek + rzeczownik, np. medarbetare (współpracownik) oraz liczebnik + rzeczownik, np. tredjedel (część trzecia).

Łączyć możemy więc niemal wszystkie wyrazy. Nie zawsze jednak złożenia ułatwiają komunikację. Czy zrozumielibyście szybko, o co chodzi, słysząc np. jedno z najdłuższych słów, które znajduje się w SAOL: realisationsvinstbeskattning? Według mnie to jeszcze nic i da się w miarę szybko przetłumaczyć... Gorzej jest na przykład z najdłuższym możliwym słowem w języku szwedzkim w historii:


nordvästersjökustartilleriflygspaningssimulatoranläggningsmaterielunderhållsuppföljningsystem- diskussionsinläggsförberedelsearbeten.


Ma ono aż 130 liter! Musiałam wkleić, bo nie byłam w stanie przepisać :) Sądzę, że przetłumaczenie zajęłoby mi co najmniej 15 minut... Ćwiczenie poprawnego przeczytania też :)

Znacie inne wyjątkowo długie szwedzkie słowa?

3 komentarze:

  1. Ten komentarz został usunięty przez autora.

    OdpowiedzUsuń
  2. Sama nauka języka szwedzkiego jest bardzo fajna, ale trzeba się do tego języka obcego przyłożyć. Ja sobie chwalę naukę z materiałów https://www.jezykiobce.pl/s/53/szwedzki-nauka gdyż moim zdaniem warto po prostu uczyć się z dobrej jakości pomocy naukowych.

    OdpowiedzUsuń
  3. Fajny artykuł. Studiuje szwedzki początek 2 roku i zawsze mnie te złożenia " irytowały", "ciekawiły". Wiem, że jeszcze mam na to czas ale juz wiem dlaczego jest barndomSminne:) lub huvudvärkStabletter a värktabletter

    OdpowiedzUsuń